مبحث جهت یابی کتاب آمادگی دفاعی متوسطه
از فرط نارسایی و کامل نبودن کتاب درسی نهم و دهم متوسطه ضروری بود که این پست را قرار دهیم.
جهت یابی در روز و شب
انواع جهت یابی
1) به وسیله حركت ظاهری خورشید: در نیم كره شمالی، هنگام صبح خورشید از مشرق طلوع می‌كند و هنگام ظهر در وسط آسمان كمی متمایل به جنوب است (اگر ظهر در مقابل خورشید بایستیم، روبه طرف جنوب ایستاده‌ایم) و سپس در مغرب غروب می‌كند؛ پس صبح و عصر با دیدن محل خورشید می‌توان مشرق و مغرب و در نتیجه شمال و جنوب را یافت.
2) به وسیله خورشید و سایه‌ی اجسام: در این روش، یك قطعه چوب نسبتاً صاف به طول تقریبی نیم متر تهیه كرده آن را به طور عمودی در زمین فرو می‌كنیم. در نتیجه، چوب سایه‌ای ایجاد خواهد كرد (به جای چوب می‌توان از سمبه‌ی سلاح و سر نیزه و … نیز استفاده كرد). با قرار دادن یك سنگ كوچك انتهای سایه را مشخص می‌كنیم. پس از گذشت 20 تا 25 دقیقه سایه‌ی چوب مقداری جابه‌جای می‌شود حال یك سنگ یا شاخص دیگر را در انتهای سایه دوم قرار می‌دهیم در این جا دو علامت روی زمین مشاهده می‌شود. شاخص اول را با یك خط به شاخص دوم وصل می‌كنیم و به اندازه نیم متر امتداد می‌دهیم پس از آن، پنجه‌ی پای چپ خود را پشت علامت اول (به صورت عمود بر خط) و پنجه‌ی پای راست خود را پشت شاخص دوم (به صورت عمود بر خط) طور قرار می‌دهیم كه چوب تقریباً پشت سر ما قرار گیرد. در این حالت سمت روبروی ما جهت شمال خواهد بود.
3) به وسیله‌ی خورشد و ساعت مچی: ابتدا ساعت را به طور افقی در كف دست نگه می‌داریم و عقربه‌ی ساعت شمار، را به طرف خورشید می‌گیریم (عقربه باید دقیقاً به طرف خورشد باشد). بین عقربه‌ی ساعت شمار و عدد 12 زاویه‌ای تشكیل می‌شود. نیمساز زاویه بین عدد 12 و عقربه‌ی ساعت شمار جهت جنوب را نشان می‌دهد.
Pتذكر: برای رسم نیمساز، هنگام صبح یعنی از ساعت 6 تا 12 از نیمه‌ی چپ هنگام بعدازظهر یعنی از ساعت 12تا 6 از نیمه‌ی راست ساعت استفاده می‌شود.
4) پیدا كردن وقت از طریق جهت یابی: با داشتن جهت می‌توان ساعت را مشخص كرد؛ بدین ترتیب كه یك نیم دایره روی زمین به طرف شمال رسم كرده و آن را به 12 قسمت مساوی شبیه ساعت تقسیم می‌كنیم. از سمت مغرب به مشرق اعداد 6 تا 18 را می‌نویسیم (عدد 12 باید روبه شمال باشد)؛ سپس، شاخصی را به طور عمودی در مركز دایره قرار می‌دهیم. سایه‌ی شاخص به طرف هر عددی باشد، آن عدد ساعت تقریبی را به ما نشان می‌دهد.
انوع جهت یابی در شب
در شب بهترین وسیله برای پیدا كردن جهت‌ها، وجود ستارگان و ماه است كه در زیر به شرح هر یك می‌پردازیم.
1) جهت یابی به وسیله ستاره قطبی: در بالای قطب شمال ستاره‌ای به نام قطبی وجود دارد كه اگر روبه آن بایستیم، روبه شمال ایستاده‌ایم. ستاره‌ی قطبی ستاره‌ای كم نور و پیدا كردن آن دشوار است. بنابراین برای جهت یابی می‌توان از ستارگان دیگری مانند دب اكبر و ذات الكرسی استفاده كرد. (لازم به تذكر است كه به ستاره‌ی قطبی، ستاره جدی و ستاره شمالی نیز می‌گویند).
2) جهت یابی به وسیله‌ی ستارگان دب اكبر: دب اكبر از هفت ستاره تشكیل شده است كه به شكل ملاقه در آسمان قرار گرفته‌اند. اگر دو ستاره‌ی قسمت جلو ملاقه (محلی كه آب از آن جا می‌ریزد) را در امتداد هم به سمت جلو پنج برابر ادامه می‌دهیم، به ستاره‌ی قطبی خواهیم رسید ستاره قطبی در این منطقه نسبت به ستارگان اطراف خود پرنورتر است.
3- جهت یابی به وسیله ستارگان ذات الكرسی: ذات الكرسی شامل پنج ستاره است كه به شكل (M) یا(W) انگلیسی در آسمان پدیدار می‌گردند. اگر از ستاره‌ی وسط ذات الكرسی به اندازه پنج برابر فاصله آن نسبت به ستاره‌های اطراف به طرف جلو ادامه دهیم، به ستاره‌ی قطبی برخورد خواهیم كرد ستارگان ذات الكرسی و دب اكبر در ظاهر به دور ستاره‌ی قطبی در حركت هستند به همین دلیل جای آنان همواره تغییر می‌كند، اما ستاره‌ی قطبی بین آنان واقع شده است.
4- جهت یابی به وسیله ستارگان خوشه‌ی پروین: خوشه‌ی پروین مجموعه‌ای از 10 تا 15 ستاره است كه به شكل خوشه‌ی انگور در آسمان دیده می‌شوند. این ستارگان خوشه مانند از شرق به طرف غرب در حركت هستند ولی دم خوشه همواره به طرف مشرق است.
5- جهت یابی به وسیله‌ی ماه: در نیمه‌ی اول ماه‌های قمری یعنی از اول ماه تا شب دوازدهم، قوس خارجی ماه به سمت مغرب و در نیمه دوم ماه یعنی از هفدهم تا بیست و هشتم قوس خارجی و بیرونی ماه به سمت مشرق است با استفاده از این قاعده می توانیم جهت‌ها را تعیین كنیم. هنگامی كه ماه به صورت قرص كامل است، می‌توان از روی حركت ظاهری آن كه از شرق به طرف غرب است، جهت را تعیین كرد.
برای اینكه بدانیم در نیمه اول ماه یا در نیمه‌ی دوم آن هستیم، می‌توانیم بدین صورت عمل كنیم: وقتی ماه در آسمان نمایان است، خود را در امتداد فرورفتگی ماه قرار می‌دهیم و خطی فرضی از بالا به پایین رسم می‌كنیم. در این حالت، اگر شكل به دست آمده شبیه حرف P انگلیسی باشد، در نیمه‌ی اول اگر، شكل حرف q باشد،در نیمه‌ی دوم ماه قرار داریم.
6- جهت یابی به وسیله راه شیری: راه شیری توده عظیمی از ستارگان است كه در شب‌های پر ستاره و بدون غبار به صورت نواری پهن و روشن دیده می‌شود. این نوار تقریباً از شمال شرقی به طرف جنوب غربی امتداد یافته است. در شمال شرقی این راه باریك است و هر چه به طرف جنوبی غربی امتداد یافته است. در شمال شرقی این راه باریك است و هرچه به طرف جنوب غربی می‌رود پهن‌تر می‌شود. هر چه به آخر شب نزدیك می‌شویم، قسمت پهن راه شیری به طرف مغرب منحرف می‌گردد.
قطب نما و جهت یابی با آن
قطب نما وسیله‌ای است كه شمال مغناطیسی و سایر سمت‌ها و جهت‌ها را نشان می‌دهد .
ساختمان قطب نما
قسمت‌های مختلف قطب نما به شرح زیر است:
1- دستگیره‌ی نگه دارنده: حلقه‌ای است كه در انتهای قطب نما قرار دارد و برای نگهداری قطب نما در موقع استفاده به كار می‌رود.
2- محفظه‌ی آلومنیومی: كلیه‌ی قسمت‌های قطب نما در داخل این محفظه آلومینیومی قرار دارد (چون مغناطیس بر آلومینیوم اثری ندارد). در كنار این محفظه، خط كشی یا مقیاس معین تعبیه شده است. لازم به ذكر است كه هنگام استفاده از قطب نما باید آن را از فلزات به جز آلومینیوم دور نگه داشت.
3- در قطب نما: در پوشی است آلومینیومی كه در وسط آن شكافی وجود دارد كه یك تار مویی (سیم نازك) از وسط آن عبور كرده است (كاربرد آن شبیه مگسك اسلحه می‌باشد). در دور سر این تار مویی دو نقطه‌ی فسفری (شب نما) وجود دارد كه در موقع كار در شب از آن‌ها استفاده می‌شود. در حاشیه‌ی در قطب نما خط‌كشی شبیه خط‌كش محور قطب نما تعبیه شده است كه وقتی در قطب نما كاملاً باز شد این دو خط كش در كنار هم قرار می‌گیرند و یك خط‌كش می‌شوند. در قطب نما به وسیله‌ی لولایی به قطب نما متصل است، و هنگام استفاده از قطب نما در آن باید نسبت به بدنه حالت عمودی داشته باشد.
4- تیغه‌ی نشانه روی: تیغه‌ای است كه بالای آن مانند شكاف درجه‌ی اسلحه دارای شكاف كوچكی است در هنگام گرا گرفتن باید از داخل شكاف به هدف نگاه كرد. در وسط این تیغه عدسی‌ای وجود دارد كه از طریق آن می‌توان اعداد روی تیغه‌ی لغزنده را خواند. این تیغه در انتها به اهرمی متصل است كه وقتی آن را می‌خوابانیم، صفحه‌ی لغزنده بی حركت می‌شود (قفل می‌كند) هنگام استفاده از قطب نما تیغه باید به حالت 45 درجه باشد.
5- طوقه‌ی كار در شب: صفحه‌ی متحركی است كه جداره‌ی خارجی آن دندانه دندانه است. این دندانه‌ها كه با زایده‌ای در كنار قطب نما در تماس هستند هنگام حركت تقه، تقه صدا می‌دهند هر تقه برابر 3 درجه است. بر روی این صفحه یك خط فسفری مشاهده می‌شود كه هنگام كار در شب از آن‌ها استفاده می‌كنند. زاویه‌ی بین خط و نقطه 45 درجه است.
6- صفحه‌ی ثابت: در زیر طوقه‌ی كار در شب، صفحه‌ی شیشه‌ای ثابتی قرار دارد كه روی آن یك خط سیاه به نام
«شاخص» تعبیه شده است. این خط راست در امتداد شكاف تیغه‌ی نشانه روی و تار مویی است. در موقع گرا گرفتن هر عددی زیر این خط باشد، گرای آن امتداد است.
7- صفحه‌ی لغزنده: صفحه‌ای است پلاستیكی (به شكل دایره) كه اطراف آن مدرج شده است. این درجه بندی دو نوع است: یكی قسمت داخلی صفحه كه بر حسب درجه بوده و در هر پنج درجه علامت گذاری و در هر 120 درجه عدد گذاری شده است. در این درجه بندی محیط دایره 360 قسمت مساوی تقسیم شده است كه هر قسمت آن را یك درجه گویند.
دوم درجه بندی قسمت خارجی صفحه كه بر حسب میلیم است و به صورت تقسیمات 20 میلیم علامت گذاری و در هر 200 میلیم عدد گذاری شده است. لازم به ذكر است كه در هر عدد دو صفر آن حذف شده است. در این درجه بندی محیط دایراه به 6400 قسمت مساوی تقسیم شده كه هر قسمت آن را یك میلیم گویند به عبارت دیگر، محیط دایره یك میلیم است.
منبع : گروه درسی آمادگی دفاعی استان اصفهان
